Sáng ngày 29/10/2018 tại phiên thảo luận tại Hội trường về kết quả thực hiện dự toán ngân sách nhà nước năm 2018; dự toán ngân sách nhà nước và phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2019 và kế hoạch tài chính- ngân sách nhà nước quốc gia 3 năm 2019-2021; Kế hoạch đầu tư công trung hạn… Đại biểu quốc hội Đoàn Hà Nội đã khẳng định đổi mới là cần thiết, đổi mới là đúng đắn, những cố gắng nỗ lực của Chính phủ, các cấp, các ngành là thực sự đáng ghi nhận. Đại biểu Mai cũng đề cập đến những khó khăn, thách thức trong quá trình thực hiện kế hoạch đầu tư công.

            Vấn đề thứ nhất, liên quan đến tính dàn trải trong thực hiện kế hoạch đầu tư công. Khi đánh giá việc thực hiện kế hoạch đầu tư công thì cụm từ "đầu tư dàn trải"dường như quen thuộc. Như Quốc hội cũng biết tổng mức đầu tư sau giai đoạn 2016 - 2020 là 2 triệu tỷ đồng. Tuy nhiên, tương đương với số vốn này số dự án của chúng ta là không nhỏ, là 9.620 dự án. Hiện nay ở rất nhiều địa phương số lượng các dự án dở dang thiếu vốn là rất lớn, đó cũng là nỗi trăn trở của nhiều địa phương. Đặc biệt đối với nguồn trái phiếu Chính phủ 64 tỉnh thành phố, mỗi tỉnh thành phố được phân bổ một dự án trong số 260 nghìn tỷ đồng.

             So sánh với kinh nghiệm của nhiều quốc gia trên thế giới, số lượng các dự án trong kế hoạch đầu tư của chúng ta thực sự là rất lớn và cũng hiếm ở quốc gia nào có phương pháp phân bổ mỗi tỉnh thành phố có một dự án. Kinh nghiệm của các nước cho thấy, nguồn lực đầu tư từ phía nhà nước hầu như chỉ tập trung vào những dự án có tác động lan tỏa, có tính tác động toàn xã hội. Ví dụ, ở Úc, trong năm 2018 kế hoạch đầu tư công trung hạn chỉ tập trung cho bốn dự án lớn, đó là dự án sân bay Tây Sydney, dự án Melbourne và một số các dự án khác. Ở Hàn Quốc, trong số 20 dự án cao tốc thì có tới 15 dự án được đầu tư bởi các thành phần kinh tế tư nhân. Còn ở Việt Nam, nếu chúng ta làm phép chia một cách cơ học, lấy tổng số nguồn lực và chia các dự án thì thấy rằng mong muốn để có được những dự án quy mô lớn thực sự rất khó khăn.

Đại biểu Vũ Thị Lưu Mai phát biểu (Ảnh: Hoài Thương)

              Qua giám sát thực tế tại các địa phương và cũng qua lắng nghe ý kiến của các đại biểu tại hội trường trong mấy ngày qua, tôi cảm nhận được những mong muốn của các địa phương là hoàn toàn chính đáng, nhu cầu là cần thiết. Tuy nhiên, trong bối cảnh nguồn lực khó khăn, nợ công vẫn ở mức cao, bội chi lớn, lãi suất ngày một tăng, bắt buộc chúng ta phải có sự lựa chọn theo hướng tập trung, tránh dàn trải. Công bằng là nguyên tắc quan trọng đã được đề cập ở hầu hết các nghị quyết về phân bổ ngân sách. Tuy nhiên, công bằng không có nghĩa là cào bằng, có trọng tâm không có nghĩa chỉ một số các dự án, một số địa phương được chú trọng mà thực sự cần có một trật tự ưu tiên phù hợp với tính cấp thiết tại từng thời điểm, có lộ trình thích hợp để dần dần hoàn thành bức tranh đầu tư công trên phạm vi toàn quốc. Để khắc phục tình trạng này, có một số giải pháp quan trọng cần được tập trung, chú ý như sau:

              Thứ nhất, cần cương quyết thay đổi cách phân bổ nguồn lực. Theo đó cần tuân thủ trật tự ưu tiên được quy định ở các văn bản pháp luật.

              Thứ hai, việc đề xuất dự án cần có sự phối hợp liên kết chặt chẽ giữa các địa phương trong cùng một khu vực vì lợi ích chung để khắc phục tình trạng có quá nhiều dự án nhỏ lẻ nhưng lại thiếu những dự án có quy mô lớn mang tính lan tỏa vùng miền.

              Thứ ba, chú trọng hơn nữa công tác quy hoạch. Một quy hoạch kém sẽ cho ra đời những dự án dàn trải, thấp hiệu quả.

             Thứ tư, thực hiện nghiêm nguyên tắc Nhà nước chỉ đầu tư ở những ngành, những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác không thể đầu tư, không muốn đầu tư hay không được phép đầu tư.

             Vấn đề thứ hai, đó là tính hiệu quả hay còn gọi là kết quả đầu ra của các dự án. Xét dưới giác độ lý luận, hiệu quả vốn đầu tư là kế hoạch của việc so sánh giữa kết quả đầu ra và chi phí đầu vào trong toàn bộ quá trình đầu tư. Hiệu quả đầu tư có thể là hữu hình, có thể là vô hình. Theo báo cáo của Chính phủ thời gian qua thì số lượng các dự án hoàn thành rất lớn. Trong giai đoạn 2011-2015 tổng số dự án hoàn thành là 1.789 dự án, nếu tính đến hết năm 2018 số lượng sẽ là 6.290 dự án. Tuy nhiên, xét dưới giác độ kết quả đầu ra, hiện nay chưa có báo cáo nào khẳng định là tất cả các dự án đều mang lại hiệu quả thiết thực. Trong hàng nghìn công trình hoàn thành có bao nhiêu công trình hiệu quả cao, bao nhiêu công trình hiệu quả thấp, bao nhiêu công trình chưa hiệu quả? Hiện nay chúng ta chưa có câu trả lời chính xác. Tại Nghị quyết 25 của Quốc hội về kế hoạch tài chính 5 năm đã đề cập đến một nguyên tắc cơ bản, đó là thực hiện quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra. Tuy nhiên, trên thực tế việc thực hiện nguyên tắc này còn rất nhiều khó khăn.

           Trong nhiều năm qua khâu phân bổ nguồn lực đã được chú trọng, song khâu đánh giá hiệu quả sau đầu tư thực sự chưa được quan tâm. Ngay cả trong hệ thống văn bản pháp luật thì các quy định chỉ mới tập trung ở phê duyệt, thẩm định, phân bổ mà thiếu vắng các quy định về trách nhiệm, hiệu quả sau đầu tư, đặc biệt là thiếu các quy định về tiêu chí đánh giá hiệu quả đầu ra. Để khắc phục tình trạng này tôi nghĩ rằng có một số giải pháp cần chú ý như sau:

            Thứ nhất, cần hoàn chỉnh sớm bộ tiêu chí về đánh giá hiệu quả đầu ra theo hướng phù hợp với thông lệ quốc tế. Hiện nay, theo khung đánh giá của Quỹ tiền tệ quốc tế IMF đánh giá hiệu quả đầu tư được dựa trên 3 nhóm tiêu chí và 15 nhóm tiêu chuẩn, đó là cơ sở để chúng ta có thể tham khảo.

             Thứ hai, ngay từ khi lựa chọn dự án cần làm rõ kết quả đầu ra tương xứng với nguồn lực được đầu tư.

           Thứ ba, cần có cơ chế tăng cường trách nhiệm giải trình trong hoạt động giám sát. Bên cạnh việc giám sát tại cơ sở, địa phương cần tăng cường hơn nữa số lượng các phiên giải trình, từ đó làm rõ những bất cập, khó khăn trong việc thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn.

            Đây là lần đầu tiên chúng ta thực hiện kế hoạch đầu tư công trung hạn, bước sơ kết hôm nay là để chuẩn bị cho bước tổng kết 2 năm sau và chuẩn bị khởi động cho một giai đoạn mới. Theo quy định của Luật Đầu tư công bắt đầu từ tháng 5/2019 sẽ khởi động bước đầu tiên cho giai đoạn mới, việc đánh giá, nhìn nhận chính xác những bất cập ngày hôm nay sẽ tạo tiền đề cho những bước đi vững chắc cho giai đoạn tiếp theo.